De molentekeningen - Allemolens.nl

De Molentekeningen van Anton Sipman

De uitgave van een portfolio met Molentekeningen van Anton Sipman in 1978 is een bijzondere uitgave op het gebied van molens. De map bevat in totaal 75 tekeningen van molens en molenonderdelen, waarvan 14 in kleur zijn uitgevoerd. De tekeningen betreffen 35 molentypen en opgemeten molens, allemaal waarheidsgetrouw weergegeven met grote aandacht voor details. Nog steeds vormen deze tekeningen fascinerend studiemateriaal als het gaat om de bouwwijze en inrichting van de molens.

Op de afbeelding staan twee weidemolens die in staat zijn een klein en laag gedeelte van een polder te bemalen. Er hebben veel weidemolens gestaan in de Zaanstreek. Hier vinden we vele strookjes grasland die door inklinking van het laagveen steeds verder beneden het polderpeil zakken. Verder vinden we deze weidemolens vooral in de gehele provincie Noord-Holland op alle kleine en lager gelegen polders. Het bemalingswerktuig van deze molens bestond uit een vierkant gevormde kuip met een waaier die daarbinnen draaide.

Molentekening van een weidemolen uit de Zaanstreek(l) en één uit Oostwoud(r).

Draagschema van de standerdmolen. Aangegeven wordt hoe het gewicht van het draaibare gedeelte van de standerdmolen, de kast, grotendeels via de steenlijsten rust op de steenbalk. De steenbalk ligt op de standerd, die met een ronde pen in de steenbalk steekt.

De standerdmolen is het oudste molentype en is een Noord-Europese uitvinding. Standerdmolens waren over het algemeen korenmolens, en behalve op waterrad- en korenmolens, maalde men in de Middeleeuwen op deze molens het koren. Gedurende vele eeuwen bleef de standerdmolen de enige windmolen en pas bij de overgang van de 14e naar de 15e eeuw werd uit de standerdmolen de wipmolen ontwikkeld. Omstreeks dezelfde tijd ontstond ook, langs de oostgrens van Nederland, de torenmolen. De afbeelding geeft een schematische weergave van de standerd. De kast van de standerdmolen wordt gedragen door de standerd; de molen kan door de kast te draaien op de wind gezet worden.

De wipmolen is voortgekomen uit de standerdmolen en werd meestal ingezet als poldermolen. Vooral de provincie Zuid-Holland is de streek geworden van de wipmolen en daar heeft dit molentype zich naast de achtkante en gemetselde bovenkruiers weten te handhaven. Op de tekening zien we een molen die waarschijnlijk is gebouwd in de tweede helft van de 19e eeuw met Potroeden, gietijzeren boven- en wateras en een ijzeren scheprad.

Molentekening van een wipmolen met een scheprad, veel voorkomend in de provincies Utrecht en Zuid-Holland en het Gelders rivierengebied

Molentekening van de oudste vorm van de torenmolen met kegelkap uit de eerste helft van de 15e eeuw uit zuidoostelijk Nederland

Behalve op waterrad- en korenmolens, maalde men in de Middeleeuwen het koren op standerdmolens. Al vroeg ontstond de behoefte om een gemetselde molen te bouwen maar dit kon men pas doen na de uitvinding van de kruibare kap. In ons land met de onophoudelijk wisselende winden, is een kap die alle winden kan benutten onmisbaar. Torenmolens zijn hoofdzakelijk in het zuidoosten van Nederland gebouwd en werden gebruikt voor het malen van koren. De toegang tot de oude torenmolens ging langs een (buiten om de toren gaande) trap. De kap was erg zwaar en moest door twee personen tegelijk gekruid worden met twee kruiwerken. De oudste vorm van de kapbedekking was de kegelkap, een bouwwijze waarvan niets bekend is en waarvan de reconstructie op de tekening geheel voor rekening is van Sipman.

Wagenschot is de benaming van de mooiste eikenhouten planken van de beste kwaliteit, die in een dikte van 1 tot 2,5 cm op een bepaalde manier uit boomstammen werden gezaagd. Aan de kwaliteit was al het mogelijke gedaan; na de keuze van de beste bomen liet men die nog een jaar staan, waarna ze nog een aantal jaren werden gewaterd in de balkenhaven van de molen. Wagenschot werd o.a. gebruikt voor de lambrisering van de betere woningen en kwam in het begin van de 18de eeuw tot grote bloei. De wagenschotzagerijen verdwenen daarna in hoog tempo. Ook de kennis van de werkwijze en inrichting van een wagenschotzagerij raakte mede hierdoor verloren. De tekeningen van Sipman zijn de weinige bronnen over die tijd.

Molentekening van een wagenschotzager uit Noord- en Zuid-Holland.